Poniższy artykuł to zbiór przemyśleń, porad, uwag uczestników projektu, skierowanych do Rodziców, którzy borykają się z nadmiernym przywiązaniem ich dzieci do komputerów, telefonów, tabletów. Mamy nadzieję, że refleksje w nim zawarte będą pomocne podczas ustalania domowych zasad dotyczących korzystania z mediów cyfrowych. A od czego najlepiej zacząć ustalanie takich zasad?
Od spokojnego przemyślenia tematu, Drogi Rodzicu! Zgodnie ze statystykami, tylko 1 procent dzieci i młodzieży jest uzależnionych od mediów cyfrowych. Bardzo mało prawdopodobnym jest, że Twoje dziecko znajduje się w tej grupie. Nie znaczy to jednak, by temat zbagatelizować. Ponad 70 procent dzieci i młodzieży nadużywa mediów cyfrowych lub korzysta z nich w ryzykowny sposób - i jeśli dochodzisz do wniosku, że korzystanie Twojego dziecka z mediów cyfrowych jest problemem – to należy założyć, że znajduje się ono w tej grupie. Co więc można zrobić, by poprawić sytuację?
Przede wszystkim – zastanów się, w jaki sposób Twoje dziecko korzysta z internetu i komputera. Czas spędzony przed ekranem to nie jedyna rzecz, którą powinieneś wziąć pod uwagę. Równie ważne jest to, w jaki sposób dziecko korzysta z mediów cyfrowych, w jakim celu to robi i jakie potrzeby zaspokaja. Bardzo często związane są one z tym, jak wygląda życie rodzinne i wynikają z tego, że najbliższe środowisko nie odpowiada niestety w pełni na potrzeby dziecka. Dzieci uczestniczące w projekcie najczęściej korzystały z mediów cyfrowych w jednym z dwóch celów: były to gry komputerowe lub korzystanie z mediów społecznościowych.
Dlaczego nadmierne granie? Może wynikać ono z kilku czynników. Niektóre z dzieci – te, które już w wieku przedszkolnym spędzały dużo czasu oglądając telewizję czy korzystając z tabletu, traktowały komputer i tablet jako jedyny atrakcyjny sposób spędzania wolnego czasu. Tradycyjne aktywności – książki, rysowanie, zabawy ruchowe nie dostarczają takiej ilości silnych bodźców jak ekran, oceniane są one przez dzieci jako mało atrakcyjne, nudne, wymagające wysiłku. Dodatkowo w tej grupie rodzice często wskazywali na trudności szkolne – kłopoty z czytaniem, pisaniem, koncentracją uwagi. Dzieci, które wolny czas spędzają przy grach komputerowych rzadko słyszały w szkole słowa uznania – miały trudności z otrzymaniem dobrych stopni, był niechętne do nauki, o szkole mówiły przez pryzmat trudności i zbyt dużych wymagań. Otrzymanie pochwały w szkole wymaga od nich dużego wysiłku - zupełnie inaczej, niż w przypadku gry, gdzie informacje o tym, że udało się pokonać przeciwnika, przejść do następnego poziomu przekazywane są co kilka chwil. Gry komputerowe mogą więc zaspakajać ich potrzebę uznania, sukcesu. Taki sposób korzystania z mediów cyfrowych charakterstyczny był głównie dla chłopców oraz dzieci młodszych (uczniów klas I-V).
Uczestniczące w projekcie dzieci uczące się w klasach starszych (VI-VIII) podczas korzystania z mediów cyfrowych skupiały się głównie na komunikatorach i mediach społecznościowych – Tiktoku, Instagramie. W ich przypadku główną funkcją mediów było wymienianie się ze znajomymi, udostępnianie zdjęć, filmów (głównie dziewczynki) , dzielenie się przeżyciami ze znajomymi (korzystanie z Discorda – komunikatora bardzo popularnego wśród społeczności graczy komputerowych – głównie chłopcy). Przeprowadzane w tych rodzinach badania psychologiczne wskazywały często na duży dystans emocjonalny między ich członkami, trudności w komunikacji, częste kłótnie. Zarówno rodzice, jak i dzieci oceniali jakość wzajemnych relacji jako niesatysfakcjonującą. Często w tej grupie pojawiał się również temat nieprzyjaznej grupy rówieśniczej. Można więc wysnuć wniosek, że w tej grupie uczniów korzystanie z mediów cyfrowych dawało okazję do zaspokojenia poczucia przynależności, bycia ważnym, bycia wartościowym (jak często w codziennym życiu mówimy sobie komplementy? Dużo łatwiej jest zebrać pod zdjęciem kilkadziesiąt polubień czy serduszek niż usłyszeć coś miłego od kilkunastu osób).
Te przykłady pokazują, jak ważne jest, by proces zmiany zacząć od refleksji na temat tego, co robi dziecko przed komputerem. Warto do takiej refleksji wykorzystać bezpłatne kwestionariusze, z których mogą skorzystać rodzice (informacje o nich znajdują się na końcu poniższego artykułu), można też skonsultować się z psychologiem. To, jakie zasady zostaną wprowadzone w Twojej rodzinie, powinno wynikać z jednej strony z tego, jakie potrzeby dziecko zaspokaja korzystając z mediów cyfrowych, z drugiej – z Twoich możliwości i determinacji w byciu konsekwentnym. Bez sensu jest wprowadzanie zasad, które nie mają szans powodzenia. Dlatego też – nie zakazuj dziecku całkowicie korzystania z telefonu lub komputera. Nie jesteś w stanie skontrolować całego świata Twojego dziecka, może ono skorzystać z mediów elektronicznych w szkole, u kolegi, w bibliotece… Taki zakaz jest z góry skazany na niepowodzenie, poza tym, że jesteś nieskuteczny, pokażesz swojemu dziecku również to, że jesteś niespójny – nie pozwalasz dziecku korzystać z mediów cyfrowych, a robisz to sam. Pamiętaj, celem pracy nie jest całkowite odcięcie dziecka od ekranów – one mogą przecież pełnić dobre funkcje – być źródłem informacji, rozrywki, umożliwiać kontakt z rówieśnikami, pomagać w nauce.
W swoich celach bądź realistyczny i zacznij od takich działań, które są możliwe do zrealizowania. Redukcja czasu ekranowego o cztery godziny dziennie będzie bardzo trudna do uzyskania, ale ograniczenie korzystania z ekranów o godzinę ma duże szanse powodzenia. Szczególnie, jeśli taka zmiana nie będzie miała charakteru ograniczenia nakładanego na dziecko, a zasady, według której funkcjonuje cała rodzina.
Właśnie taki sposób myślenia – zmiany nie dotyczą tylko dziecka, a całej rodziny – uczestnicy projektu uważali za najważniejszy jeśli chodzi o planowanie zmian. Z jednej strony – to uczciwe, niemal partnerskie potraktowanie dziecka – nie nakładam na niego kar, nie pokazuję, że robi coś źle, a w trosce o to, by wszystkim nam było lepiej, sam również zmieniam swoje zachowanie. Z drugiej – jeśli sam, jako dorosły nie chcę przestrzegać nowych zasad, dlaczego mam oczekiwać tego od dziecka? Konieczność przestrzegania zasad przez wszystkich domowników działa jak filtr – odsiewa to co zbyt trudne i nierealistyczne. A co jest nierealistyczne? Oczekiwanie, że dziecko zamiast przez 6 godzin dziennie zacznie korzystać z telefonu przez godzinę. Oczekiwanie, że kiedy zabierzemy mu komputer, spokojnie „zajmie się sobą”. Długotrwałe złe nawyki (a tak można patrzeć na nadużywanie mediów cyfrowych, przecież dzieci nie korzystają z ekranów „od wczoraj”, a od lat) lepiej zmieniać stopniowo, krok po kroku. Dlatego też uczestniczący w projekcie rodzice bardzo chętnie rozpoczynali pracę od ograniczenia korzystania z ekranów o godzinę lub dwie dziennie. Jak to najlepiej zrobić? Poprzez ustalenie wspólnego dla domowników czasu, kiedy wszystkie ekrany w domu są wyłączone. Przykładowo, od 18 do 20 mamy w domu czas „bezekranowy” – o 18 wszyscy wyciszamy telefony, odkładamy je w jedno miejsce, wyłączamy telewizor i komputer.
Tylko co wtedy? Można zająć się sobą. Ale też warto zająć się SOBĄ, poświęcić ten czas rodzinie. Skoro w większości przypadków nadmiarowe korzystanie z mediów cyfrowych wiąże się z niezaspokojonymi potrzebami dziecka, warto by „odzyskany” czas przeznaczyć na wspólną aktywność, zbliżenie się do siebie, spędzenie razem czasu, którego zwykle brakuje.
Inną wersją powyższej zasady jest korzystanie z ekranów „do” ustalonego czasu – na przykład do godziny 21. Zaletą takiego podejścia jest bardzo dobry wpływ cichego wieczoru na jakość snu i dziecka i poziom koncentracji uwagi następnego dnia. Wadą – niektórzy nie wyobrażają sobie wieczoru bez ulubionego filmu lub serialu. Wraca pytanie o realizm. Jeśli nie jesteśmy w stanie utrzymać takiej zmiany, lepiej zamiast niej wprowadzić inną.
Istotną kwestią, która również jest silnie związana z profilaktyką nadużywania mediów cyfrowych, jest wiedza, dlaczego ekrany są złe. W jaki sposób wpływają na działanie mózgu? Rodzicu, czy wiesz czym jest odruch orientacyjny? A „potop” dopaminowy? Jeśli nie, znaczy to że powinieneś się nieco dokształcić, by móc wytłumaczyć dziecku, czemu media cyfrowe należy ograniczać. „To niezdrowe” – taki argument jest zbyt prosty i przegrywa w zestawieniu z długą listą kolegów i koleżanek, które mogą korzystać z ekranów bez ograniczeń.
W zwiększeniu poziomu własnej wiedzy na temat uzależenienia od mediów cyfrowych mogą pomóc różne bezpłatne publikacje i artykuły, na przykład:
Podcast „Zatroskani” : https://anchor.fm/zatroskani/
Infografiki i plakaty Fundacji Dbam o swój zasięg: https://dbamomojzasieg.pl/materialy-pomocnicze/
Artykuły zamieszczone na blogu „Zatroskani”: https://zatroskani.pl/blog/detoks-cyfrowy-1
Artykuł „Jak ułożyć swoje relacje z technologiami – 10 wskazówek nt. higieny cyfrowej”: https://sektor3-0.pl/blog/jak-ulozyc-swoje-relacje-z-technologiami-10-wskazowek-nt-higieny-cyfrowej/
Prawdopodobnie, Drogi Rodzicu, jeśli przeczytasz powyższe artykuły, pomyślisz o kilkunastu kwestiach, które warto zmienić. Ostatnia rada od uczestników projektu „Zamień ekran na relację” brzmi jednak – nie przesadzaj. Działaj metodycznie, krok po kroku. Wybierz kilka zasad, i to nawet nie tych, które obrazują najbardziej problematyczne obszary związane z nadużywaniem mediów, ale takich, które mają szanse z powodzeniem zaistnieć w Waszym domu. Początkowe, nawet niewielkie sukcesy dadzą siłę do dalszych zmian. A te – są możliwe!
Uczestnicy projektu „Zamień ekran na relację”